تخت جمشید، نماد تمدن ایران
پارسَه یا تخت جمشید نام یکی از شهرهای باستانی ایران است . در روزگار باستان به نظر ثابت نشده آرتور اپهام پوپ پارسه محل برگزاری جشن نوروز بوده‌است نه پایتخت. پایتخت سیاسی هخامنشیان شوش و هگمتانه بوده‌است.
در باره کاربری تخت جمشید نظریات فراوانی است. جواد برومند سعید آنجا را یک نیایشگاه خورشید می‌داند در حالیکه رضا مرادی غیاث آبادی تخت جمشید را انجمن قانونگذاری و مشورتی کشورهای باستانی قلمرو ایران بشمار می‌آورد که در روایت کورتیوس نیز به آن اشاره شده‌است.
اسکندر مقدونی سردار یونانی به ایران حمله کرد و این مکان را به آتش کشید. امّا ویرانه‌های این مکان هنوز هم در نزدیکی شیراز مرکز استان فارس برپا است. این مکان هم‌اکنون از مکان‌های باستانی ایران است.
تخت جمشید نام امروزی «پارسَه» است. «پارسه» از زبان پارسی باستان است و یونانیان آن را پِرسپولیس (به یونانی یعنی «پارسه شهر») خوانده‌اند.
مردم محلی این مکان را جایگاه تاجگذاری پادشاه باستانی جمشید پیشدادی می‌دانسته‌اند.
علت نامگذاری تخت جمشید به «پارسه»، قوم پارس بوده‌اند که هخامنشیان رهبری آنان را بر عهده داشتند.
آنان به اقامتگاه خود پارس می‌گفتند، جایی که یونانیان آن را پرسیس (persis) می‌نامیدند و امروزه آن را فارس خطاب می‌کنیم. در سنگ‌نوشته‌ای که از خشایارشا بر جرز درگاه ورودی دروازه ملل باقی مانده و همین‌طور طبق برخی لوحه‌های عیلامی، نام اصلی تخت جمشید باعنوان «شهر پارسه» یاد شده است. گفته می‌شود در زمان ساسانیان هم این بنا را صد ستون و در دوره اسلامی آن را «چهل ستون»، «چهل منار» و «تخت حضرت سلیمان» می‌نامیده‌اند؛ اما بعدها به‌دلیل آن که مردم اطلاعی از سازنده این مجموعه نداشتند، آن را به جمشید، پادشاه باستانی نسبت داده و نام «تخت جمشید» را بر آن نهادند.
تاریخچه تخت جمشید
زمان آغاز ساخت بناهای تخت جمشید به سال ۵۱۸ پیش از میلاد یعنی در حدود بیش از ۲۵۰۰ سال پیش باز می‌گردد. داریوش اول که سومین پادشاه هخامنشیان بود، دستور به ساخت کاخی عظیم در کوه‌های اطراف مرودشت داد؛ اما مراحل ساخت عمارت‌ها و مجسمه‌های تخت جمشید زمان زیادی به طول انجامید و در دوره پادشاهان بعدی نیز ادامه داشت.
هرکدام از کاخ‌های موجود در محوطه تخت جمشید در زمان یکی از پادشاهان هخامنشی ساخته شده است. شکوه و زیبایی بناهای تخت جمشید امروزه نیز باعث شگفتی طراحان و مهندسان می‌شود؛ تا جایی که ساخت چنین مجموعه‌ای عظیم را در زمان حال حاضر و با وجود امکانات گسترده ساده نمی دانند. با توجه به کتیبه‌های باقی مانده از هخامنشیان در مکان‌های مختلف، هدف داریوش از ساخت این بنا را می‌توان به جا گذاشتن نمادی از ایران باستان مترقی دانست.
برای برپا کردن کاخ‌ها و عمارت‌ها، تا چندین سال کارگران مشغول به کندن کوه‌ها و هموار سازی سطوح کوهپایه‌ای بودند. اصلی‌ترین ماده در ساخت بنای کاخ‌ها سنگ بود که از انواع آنها با مقاومت‌های مختلف استفاده می‌شد. تراشیدن سنگ‌ها و صیقلی کردن آنها در قطعات بزرگ و حمل آنها به ارتفاع از جالب توجه‌ترین بخش‌های ساخت کاخ‌ها است که توجه مهندسان، معماران و طراحان امروزی را جلب می‌کند.
ساخت و تکمیل کاخ‌های تخت جمشید تا اواخر حکومت هخامنشیان همچنان ادامه داشته است؛ اما بخش‌های زیادی از این بناها در زمان داریوش اول، خشایارشاه و اردشیر اول ساخته و تزئین شدند. کاخ‌های مجلل تخت جمشید تا سالیان دراز محل سکونت پادشاهان هخامنشی بود و تا امروز نیز از برجسته‌ترین و ماندگارترین اسناد تاریخی ایران باستان به شمار می‌روند.
انتخاب کوه‌های اطراف مرودشت نیز توسط داریوش اول، با توجه به موقعیت مکانی کوه نسبت به طلوع و غروب خورشید، جلگه‌های سرسبز در محیط اطراف آن و قرار گرفتن این منطقه در مسیر راه شاهی، بسیار هوشمندانه بوده است.
بیشتر بخوانید :
چگونگی سازه
وسعت کامل کاخ‌های تخت جمشید ۱۲۵ هزار متر مربع است که بر روی سکوئی که ارتفاع آن بین ۸ تا ۱۸ متر بالاتر از سطح جلگه مردوشت است، بنا شده‌اندو از بخش‌های مهم زیر تشکیل یافته است:
کاخ‌های رسمی و تشریفاتی تخت جمشید (کاخ دروازه ملل)
سرای نشیمن و کاخ‌های کوچک اختصاصی
خزانه شاهی
دژ و باروی حفاظتی
بخش‌های مختلف مجموعه تخت جمشید
کاخ آپادانا
اریک اشمیت، حفار تخت جمشید، معتقد بود که کاخ آپادانا عالیترین، با شکوه‌ترین و وسیع‌ترین سازه‌ی تخت جمشید بوده است. این کاخ به دستور دایوش بزرگ ساخته شده تا اصالت تمدن باستانی ایران زمین را به نمایش بگذارد. این کاخ منتخبی بود برای برگزاری جشن‌های خاصی که سران کشورهای وابسته به ایران در آن شرکت می‌کردند. سقف بلند و ۲۰ متری این بنای مربعی‌شکل توسط ۳۶ ستون نگهداری می‌شده در اطراف آن ۳ ایوان در شرق، غرب و شمال و برج‌هایی در چهار گوشه‌ی آن خودنمایی می‌کرده‌اند.
در جوار ایوان شرقی و شمالی، دو ردیف پلکان زیبا که با نقش‌های بی‌نظیری مزین شده‌اند، برای ورود به کاخ در نظر گرفته شده است. ستون‌های تالار این کاخ یکی از حیرت‌انگیزترین قسمت‌های تخت جمشید است؛ سنگ‌تراشی‌‌های گاو دو سر و گل و بوته‌ها، نمای بی‌نظیر به این ستون‌های سر به فلک کشیده بخشیده‌اند. قسمت جنوب غربی این کاخ، پلکانی طراحی شده که در نهایت به کاخ تچر منتهی می‌شود و راه ارتباطی بین این دو کاخ محسوب می‌شده است.
کاخ تچر
نخستین کاخ در شهر باستانی تخت جمشید کاخی مخصوص داریوش بوده که به فرمان او بنا نهاده‌اند. نام این کاخ تچر یا تچرا به معنای کاخ زمستانی است. این کاخ روی سکویی که حدود ۳ متر با آپادانا اختلاف سطح دارد واقع شده است. تالار مرکزی این کاخ با ستون‌هایی در سه ردیف استوار بوده و اطراف آن را اتاق‌هایی قرار داشته است.
در کاخ تچر کتیبه‌ها و نقش و نگارهایی دارد که گواه قدمت و تاریخ تخت جمشید است و ناگفته‌های زیبایی از دل تاریخ با خود دارد. کتیبه‌هایی که از دوران هخامنشی تا قاجار در این سازه وجود دارد، باعث شده تچر را به‌عنوان موزه هم شناخته شود. نام دیگر این کاخ زیبا آینه بوده است و دلیل آن هم سنگهای صیقلی خاکستری رنگی است که مثل آینه انعکاس زیبایی دارند. این کاخ به دو پلکان یکی در جنوب و دیگری در شرق، به ترتیب به کاخ ه و کاخ هدیش ارتباط داشته است.
پلکان ورودی
در قسمت ورودی تخت جمشید، پلکان دو طرفه‌ای وجود دارد که زمان خشیارشا در ضلع غربی این بنا ساخته شده است. هر طرف این پلکان 111 پله دارد که به‌دلیل قرینه بودن، از شاهکارهای بزرگ معماری قدیم به‌شمار می‌روند. پس از 63 پله، به یک پاگرد می‌رسیم و پس از آن 48 پله دیگر در جهت مخالف ادامه پیدا می‌کنند.
هر پله 6.90 متر طول، 38 سانتی‌متر عرض و 10 سانتی‌متر پاخیز دارد. دور تا دور پله‌ها هم به نحو شگفت‌انگیزی با جان‌پناهی از کنگره‌های چهار پله‌ای تزیین شده است.
دروازه ملل
پس از گذر از پلکان ورودی، به دروازه باشکوه ملل یا دروازه خشایارشا می‌رسید که به‌دلیل ظاهر خاص خود، شهرت جهانی دارد. هر ضلع از این تالار مربعی، 24.75 متر طول دارد و مساحت آن 612.5 مترمربع است.
درگذشته وسط این تالار چهار ستون وجود داشت که هم‌اکنون سه ستون آن باقی است. ارتفاع هر ستون، بیش از 16.5 متر و ارتفاع هر کدام از درگاه‌های شرقی و غربی 10 متر و عرض آن 3.82 متر است.
در درگاه غربی، دو گاو بسیار بزرگ و بر دروازه شرقی، دو گاو عظیم‌الجثه بالدار با سر انسان به چشم می‌خورند. این موجودات، نشانگر افسانه‌های متاثر از آشوریان است و عظمت امپراطوری هخامنشی را نشان می‌دهد.
اگر به چهره این گاوها دقت کنید، متوجه ریش‌های بلند و مستطیل شکلی می‌شوید که با غنچه نیلوفر آبی و گل‌های دوازده‌پر تزیین شده‌اند.
بالای این درگاه‌ها هم کتیبه‌ای به زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی حکاکی شده که ترجمه آن به این قرار است: «خدای بزرگ اهورامزدا است، که این زمین را آفرید، که آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که خوشبختی مردمان را آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یکی را شاه بسیاری، یکی را سرور بسیاری، من (هستم) خشایارشا، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهایی که مردم گوناگون دارند، شاه این جهان فراخ و دور، پس داریوش شاه، (از تخمه) هخامنشیان…»
برای اطلاعات بیشتر در این زمینه به مقاله تخت جمشید ،نماد تمدن ایران مراجعه فرمایید.
تخت جمشید، نماد تمدن ایران